Azərbaycan Sovet mozaikaları haqqında qısa arayış

Müəllif: Qanı Nəsirov | www.ganinasirov.com

---

Giriş

Monumental-dekorativ sənət Azərbaycanda XX əsrin ikinci yarısındab başlayaraq özünün ən parlaq dövrünü yaşamışdır. Bu dövrdə memarlıq, rəssamlıq və tətbiqi sənət sintez halında formalaşmışdır. Azərbaycan rəssamlarının yaratdığı mozaika pannoları şəhər estetikasının ayrılmaz hissəsinə çevrilmiş və memarlıq ansamblına bədii dəyərinə qatmışdır.

Sovet dövrünün mozaikaları sosialist münasibətlərin qurulduğu cəmiyyətdə müasirləşmə və sənayeləşmə prosesi üçün təbliğat vasitələrindən biri idi. Buna görə də Bakı, Sumqayıt, Gəncə, Naxçıvan və digər şəhərlərdə yüzrlələ monumental mozaika kompozisiyaları yaradılmışdı. Bu əsərlər zamanla təkcə sovet dövrünün sənət nümunələri deyil, həm də Azərbaycanda şəhərləşmə irsinin mühüm parçası kimi qəbul olunmuşdur.

---

Monumental-dekorativ sənət və mozaikaların tarixi

Tarix boyu insanlar həyatlarında baş verən hadisələri, dini inanclarını, elmi və əmək nailiyyətlərini əbədiləşdirmək üçün müxtəlif təsviri üsullardan istifadə etmişlər. Bu təsvirlər qayalar üzərində, tikililərdə və ya məişət əşyalarında cızılırdı. Onlar dekorativ xüsusiyyət daşımaqla öz dövrün bədii-estetik səviyyəsini əks etdirir. Zaman keçdikcə bu təsvirlər monumental mahiyyət qazanaraq günümüzə qədər gəlib çatmışdır.

Monumentallıq anlayışını tarixi baxımdan hətta primitiv cəmiyyətlərdən günümüzə qədər gəlib çıxan artefaktlərə tətbiq edilir. Bunlara piktoqraf və petroqlifləri misal göstərə bilərik. Xalçaçılıq isə Azərbaycan xalqının ən önəmli dekorativ yaradıcılıq nümunəsi olmuşdur.

Qədim Yunanıstan, Roma (mozaikalar) və Misir (sfinks və piramidalar) sivilizasiyalarında, eləcə də Avropanın renessans dövründə (Mikelancelonun “Adəmin yaradılışı” freskası və “David” heykəli) monumental sənət nümunələrinə rast gəlinir. Bu dövrlərdə monumental-dekorativ sənət əsasən zadəgan sinfinin malikanələrini, saraylarını və iri kilsələri bəzəyirdi.

XX əsrdə monumental sənətin (mozaika və freska sənəti) inkişafı Meksika muralizm hərəkatı (Meksika monumental boyakarlığı) çərçivəsində yeni ictimai məna qazandı. Dieqo Rivera, David Alfaro Siqueiros və Xose Klement Orozko kimi sənətkarlar mozaika texnikasından istifadə edərək Meksika xalqının mübarizəsini, əmək və azadlıq ideallarını monumental divar kompozisiyalarında əks etdirdilər.

Sovet hakimiyyəti dövründə də monumental-dekorativ sənət sənaye və ictimai məkanlara daxil olaraq daha demokratik və kütləvi xarakter aldı. Zavodlar, fabriklər, yeni salınan yaşayış kompleksləri, küçələr, parklar və meydanlar bu sənət növü ilə bəzədilirdi.

Meksika muralizmi ilə Sovet monumental dekorativ sənəti arasında əsas oxşar cəhətlərdən biri odur ki, nər iki sənət (a) növü daxili siyasi çəkişmələr və inqilablar (1910-1917-ci illər Meksika inqilabı və 1917-ci il Bolşevik inqilabı) nəticəsində formalaşan yeni cəmiyyətlərin yaradıçılığı olmuşdur. Rəssamlar monumental sənət kimi yaradçılıq sahəsini inqilabi dəyərləri və sosial ədalət və sənaye tərəqqisini təbliğ və tərənnüm etmək üçün istifadə etmişdir.

Aparıcı Meksikalı muralistləri Sovet İttifaqına, Sovet monumentalçı rəssamları və rəngkarları isə öz növbəsində Meksikaya tez-tez səfərlər etmişlər. Dieqo Rivera (1927-ci ildə Oktyabr İnqilabının on illiyi münasibətilə keçirilən tədbirlər) və David Alfaro Siqueiros kimi meksikalı rəssamlar sənətin sosial və siyasi dəyişikliklərə xidmət edə biləcəyini göstərərək sovet sənətkarlarına təsir edə bilmişlər. Daha sonra Dieqo Rivera Moskvada doqquz ay qaylmış və incəsənət məktəbində monumental rəssamlıq dərsləri keçmişdir. Sovet monumentalçı sənətkarları çox sonralar mozaikadan, Meksika sənətkarları isə mural rəngkarlıqdan istifadə edərək monumental təsvirləri, incəsənəti (rəssamlığı), ideologiyanı və memarlığı birləşdirərək ictimai məkanı xalqın mübarizəsi və arzularının vizual manifestinə çevirə bilmişdir

---

Sovet mozaikalarının tarixi dövrlər üzrə inkişafı

Mozaikalar Sovet dövründə digər monumental sənət növlər ilə eyni ideoloji məqsədə xidmət etsə də, forma və estetik xüsusiyyətlərinə görə seçilirdi. Onlar həm sənətkarların, həm də cəmiyyətin rəğbətini qazanaraq geniş yayılmışdır. Sovet İttifaqında mozaikların inkişafı bir neçə mərhələdən keçmişdir. Bunları aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar.

1920–1930-cu illər: başlanğıc dövrü

Sovet İttifaqının ilk illərində mozaika sənəti hələ geniş yayılmamışdı. Əsas diqqət inqilab ideyalarını çatdıran plakat və rəngkarlığa yönəlmişdi. Lakin Moskva və Leninqradda (indiki Sankt-Peterburq) mozaika üzərində eksperimentlər aparılırdı. İctimai binaların fasadlarını “açıq muzeylərə” çevirmək ideyası da məhz bu illərdə formalaşmışdı.

1940–1950-ci illər: durğunluq dövrü

Müharibə və Stalinizm illərində monumental sənət sahəsi məhdudlaşdırılmışdı. Buna baxmayaraq, Sosialist Realizmi dövlət siyasətinə çevrilərək gələcək mozaikaların ideya istiqamətini müəyyənləşdirdi. Bu dövrdəki incəsənət zəhmətkeşlər, kolxozçular və inşaatçılar kimi sosialist çəmiyyətin realıqlarını hər kəsin başa düşəcəyi şəkildə təsvir etməli idi. Sovet insanı “işıqlı gələcəyə doğru irəliləyən” simvol kimi təqdim edilirdi. Rənglər parlaq, fiqurlar qüvvətli və nikbin idi.

1960–1980-ci illər: intibah dövrü

Stalinin ölümündən sonra başlayan “yumşalma dövrü” (Xruşşov erası) ilə mozaikalar yenidən dirçəliş yaşadı. Bu illərdə mozaika Sovet şəhər mühitinin ayrılmaz hissəsinə çevrildi.

Azərbaycanda yeni rəssam və monumentalçı sənətkarlar nəsili yetişdi. Onların ölkənin yenidən qurmasında, inkişafında yaxında iştirak etdilər. Memarlıq və mühəndisliklə yanaşı monumental-dekorativ sənət inşaat layihəsinin həllərində birgə istifadə edildi.

Avtovağzallar, məktəblər, uşaq bağçaları, mədəniyyət evləri, yaşayış binaları və zavodların üzərində mozaika kompozisiyaları yaradılırdı. Əmək, elm, kosmos, kənd təsərrüfatı və “sülh uğrunda mübarizə” kimi mövzular əsas mövzular idi.

1990-cı illər: tənəzzül və unudulma

SSRİ-nin dağılmasından sonra monumental sənətə maraq azaldı. Bir çox mozaikalar baxımsız qaldı, bəziləri binaların təmiri zamanı məhv edildi. Son illərdə isə yerli və beynəlxalq tədqiqatçılar mozaikaların mədəni irs və kollektiv yaddaşın bir hissəsi kimi qorunmasının vacibliyini vurğulayırlar.

---

4. Mozaika nədir?

Sovet dövründə mozaikalar müxtəlif təyinatlı, funksional binaları və onların ətrafında yaradılmış məkanları bəzəmək, onların estetik və bədii həllərlə özünə məxsusluğunu və dəyərini formalaşdırırdı. Beləliklə mozaikalar memarlıqla sintez olunaraq məkanın həm bədii ifadəliliyini gücləndirir, həm konkret öz dövrün ideyalarını vizual şəkildə çatdırırdı.

Bu vəzifəni yerinə yetirərkən əsas məqsəd isə cəmiyyətdə mühüm incəsənət və mədəni, siyasi, iqtisadi və sosioloji dəyərləri və hadisələri tərənnüm edirdi. Bu mənada mozaikalar Sovet insanının dili ilə desək işçi sinfinin cəsarət, mətanət və nailiyyətlərini ideoloji məqsədlər üçün mənalandırır və geniş ictimai auditoriyaya çatdırırdı. 

Mozaikaların hazırlanması

Rəssam əvvəlcə mozaikanın eskizini hazırlayır, sonra müxtəlif rəngli şüşə parçalar (“smalt”) bəzən isə kaşılar istehsal edilir. Eskizə uyğun olaraq bu parçalar kəsilir və sonra isə mosaika pannosonun yerləşdiyi yerə, məqsədinə və formasına uyğun olaraq müəyyən texnika ilə quraşdırılır. Mozaikaları quraşdırmaq üçün istifadə edilən texnikalara aşağıdakıları misal göstərmək olar:

Azərbaycanda Sovet mozaikaların mövzuları

Azərbaycandakı Sovet mozaikalarının mövzu və təsvir dünyası geniş və çoxşaxəlidir. Onlarda yaradıcı dekorativlik, ideoloji və mədəni təbliğat daşıyıcıları birləşmişdi. Buna görə mövzular əsasən sosialist ideologiyasının əsas prinsiplərini, əmək qəhrəmanlığını, elmi tərəqqini və mədəni dəyərləri əks etdirirdi. Ümumilikdə Azərbaycandakı Sovet dövrü mozaikalarının tematik istiqamətlərini aşağıdakı kimi bir neçə qrupa bölmək olar:

• Əmək və zəhmətkeşlərin tərənnümü: Bu mövzuda mozaikalar işçiləri, fəhlələri, mühəndisləri və kolxozçuları təsvir edir. Əmək və zəhmətkeşlər zavod, elektrik stansiyası, neft buruqları, kənd təsərrüfatı və istehsal prosesləri kimi səhnələrində təsvir edilir.
• Elmi və texniki tərəqqi: Elmi və sənayenin inkişafı zamanı kosmos, aviasiya, texnologiya və elm mövzuları xüsusilə 1960–1980-ci illərdə geniş yayılmışdı. Astronavtlar, raketlər, laboratoriya səhnələri və kainat təsvirləri geniş istifadə edilir.
• Mədəniyyət və təhsil: Bu mövzulu mozaikalar kitab, məktəb, musiqi, teatr və idman kimi sahələri təsvir edilir. İnsanların maariflənməsi, gəncliyin inkişafı və sağlam həyat tərzi əsas ideya idi.
• Sülh və dostluq: Qardaş xalqların dostluğu, beynəlxalq sülh mövzuları da geniş yayılmış səhnələrdəndir. Bu mövzulc mozaikalar fərqli millətləri təmsil edən fiqurlarla birlik və bərabərlik ideyasını təbliğ edir.
• Milli elementlər: Sovet ideologiyası ilə yanaşı, mozaikalarda Azərbaycanın milli ornamentləri, tarixi qəhrəmanları, Nizami Gəncəvi, Səməd Vurğun və təbiət mənzərələri də özünə yer tapır.
• Təbiət və insan harmoniyası: Bəzi mozaikalarda insan və təbiət arasında ahəng, məhsuldarlıq və yaradıcılıq təsvir edilir. Gül-çiçək, ağac və dəniz elementləri mozaikaya dekorativ və poetik ruh qatır.

---

5. Mozaika və memarlıq

1954-1955-ci illərdə Nikita Xruşşovun memarlıqda ifrat ornamentallıq və dekorativliyə qarşı çıxışları dönüş nöqtəsi idi. Bu, memarlıqda Stalin dövrünün monumental və bəzəkli “imperiya stilindən” (‘Stalinist Empire Style’ ingiliscədən tərçümə: ‘Stalinist ampir üslubu’) uzaqlaşaraq, funksional, sürətli, sadə və səmərəli inşaat prinsiplərinə əsaslanan yeni memarlıq hərəkatının yəni – sovet modernizminin başlanğıcını qoydu.

Xruşşov dövrünün memarlığa təsiri bir mənalı deyildi. Belə ki, kütləvi mənzil tikintisi nəticəsində milyonlarla insanın həyat şəraiti yaxşılaşdı və onlar mənzillə təmin edildi. Bütün bunlarla yanaşı memarlıq estetikası sadələşdi, binalar bənzər, monoton və cansıxıcı görünüş aldı.

1960-cı illərdə isə SSRİ-də “memarlıq və monumental sənətin sintezi” adlanan yeni və təsirli bir memarlıq anlayışı formalaşdı. Bu prinsipin məqsədi memarlığı, heykəltəraşlığı, rəssamlığı və dekorativ sənətləri vahid mühitdə birləşdirmək idi.

Bu ideya həm bədii, həm də ideoloji məqsədlər daşıyırdı. Bu yanaşma Sovet dövlətinin bütöv sosialist ideyalarının ruhunda yaradılan şəhər mühiti formalaşdırmaq arzusuna uyğuna idi. Bu “sintez” ideaysı adi binaları sadəcə funksional tikili olmaqla yanaşı, həm də ideoloji məna daşıyan monumental abidələrə çevirdi.

Memarlar rəngkarlar, heykəltəraşlar və rəssamları ilə sıx əməkdaşlıq edirdilər ki, bu birlik tam şəkildə hiss olunsun. Nəticədə rasional memarlıq formaları ilə ifadəli, çox vaxt parlaq rəngli sənət əsərləri birləşərək özünəməxsus sovet modernizmi estetikası yaratdı. Şəhərlər sanki sosialist obrazlarının açıq səma altında yerləşən muzeylərinə çevrilmişdi.

Modernizmin memarlıqda gətirdiyi sadələşmə ilə yanaşı ictimai yerlərdə xüsusilə mozaika kimi monumental sənət ideoloji və estetik boşluğu doldurmağa başladı. Beləliklə mozaika şəhərlərin memarlıq görünüşünün formalaşmasında mühüm rol oynamış və sovet memarlığının tərkib hissəsi çevrilmişdi.

Sənətşünas Ziyadxan Əliyev monumental sənət haqqında qeyd edir ki:

“Monumental sənəti səciyyələndirən obrazlı həll, yaddaqalan, təsirli təsvir və kompozisiya vasitələri onun yadda qalan məkan-mühit yaratma funksiyası ilə daima dialektik əlaqədədir. Bu xüsusiyyətlərin bəzi cəhətlərinə Azərbaycan monumental sənətinin inkişafında rastlaşırıq. Bunlar həm əhatəli, həm də kiçik bir interyerin özünəməxsus görkəm vermək gücü ilə ifadə olunur”.

Meton və dəmir konstruksiyaların səbəb olduğu cansıxıcı mühit fonunda parlaq və rəngarəng mozaikalar yoldan keçənlərin diqqətini çəkib onların əhval-ruhiyyəsinə müsbət təsir etməyə nail olurdu.

İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Bakıda həmçinin tikinti bumu və  sənayeləşmə də sürətləndi. 1960-ci illərdə urbanizasiya sahəsində böyük işlər görüldü. Belə layihələrə Bakı metrosu, böyük sənaye zonalarını və mikrorayon adlanan yaşayış komplekslərini misal göstərmək olar. 

Bakı metrosunun inşası zamanı istifadə edilən mozaikalar metro stansiyalarının dizaynında mühüm rol oynamaqla yanaşı, sərnişinlər üçün həmin stansiyada xüsusi ab-hava yaradaraq onları gündəlik həyatın monotonluğundan uzaqlaşdırıb və yeraltı memarlığın möhtəşəmliyini vurğulamışdır. Buna misal olaraq Neftçilər metro stansiyasında Arif Ağamalov and Mirzağa Gafarov neftçilərə və neft sənayesinə həsr olunmuş və 1976-cı ildə istifadəyə verilən Nizami metro stansiyasındakı Mikayıl Abdullayevin Nizami Gəncəvinin əsərlərinin motivləri əsasında hazırladığı mozaika kompoziyalarını göstərmək olar. 

1960 və 1980-ci illərdə sənayeləşmə də geniş vüsət aldı. Sənaye inşaatı sahəsində qabaqcıl layihələrdən Bakı Kondisioner Zavodu və Bakı Şərab Zavodunu, Bakı Ayaqqabı Fabrikilərini də qeyd etmək lazımdır. Bu sənaye obyektlərinin inşası zamanı istifadə edilən mozaikalar, sənaye müəssisələrinin estetik dəyərlərini artırmaqla yanaşı, dövrün bədii üslubunu və ideologiyasını da özündə əks etdirirdi. Bu mozaika pannoları, istehsalatın gücünü və texnoloji tərəqqini simvolizə edərək, zavodların yalnız istehsalat mərkəzi deyil, həm də incəsənət nümunələri ilə zənginləşdirilmiş məkanlar olmasına töhfə verirdi.

1960-cı illərdə Sovet İttifaqında modernizm mermarlıq hərəkatının geri dönüşü və daha sonra memarlıq və monumental incəsənətin sintezi ideyası yeni şəhər mühiti formalaşdırdı. Müharibədən sonrakı dövürdə isə metro stansiyaları, mikrorayonlar və sənaye müəssisələri və mehmanxanalar kimi böyük tikinti layihələri həyata keçirildi. Mozaikalar öz növbəsində tikinti bumu zamanı istifadə edilən beton və dəmir konstruksiyaların yaratdığı cansıxıcı mühiti zənginləşdirərək həm estetik, həm də ideoloji təbliğat daşıyan vizual ab-hava yaratdı.

---

6. Mozaika, qrafika və incəsənət

Sovet mozaikaları həmçinin öz dövrünün müxtəlif incəsənət hərəkatlarından təsirlənən, rəngkarlıq, rəsm və qrafika sənətləri sahəsində təhsil almış sənətkarların düşüncəsini əks etdirən çoxqatlı bir ifadə forması idi. Onlar qrafikanın vizual sadəliyini, sosialist realizmin ideya yükünü və ‘sərt üslubun’ memarlıq plastikasını, impresionizmin parlaq rəng ifadəliyini özündə birləşdirirdi. 

1957-ci ildə SSRİ dekorativ incəsənəti (1991-ci ilə qədər) adlı jurnal da buraxılmağa başlamışdı. Hər ay buraxılan jurnalda müasir incəsənət, monumental və dekorativ sənət nəzəriyyəsi və tarixi, incəsənət sənayesi və xalq sənəti, bədii dizayn və əlaqəli mövzular haqqında yazılar yer alırdı. Jurnalın ilk buraxılışında 1-ci səhifədə Leninin təsviri olan xalça, əlavə olaraq isə “Quba” adlı xalça şəkilinin və fraqmentin da yer aldığı Azərbaycan xalça sənəti haqqında ayrıca məqaləyə (səhifə 65-68) yer verilmişdir.

1960-ci illərdə artıq yeni nəsil monumentalçı rəssamlar yetişmişdi. Bir çox sənətkarlar mozaika sənətinə rəssamlıq və rəngkarlıq akademiyalarında təhsil aldıqdan sonra gəlmişlər. Mozaika sahəsi onların incəsənət fəaliyyətinin bir hissəsi olmuşdur.

Bu Azərbaycanlı monumentalçı sənətkarlar habelə ustad rəssamlar idi. Ən məhşur monumentalçı rəssamlardan biri olan Oqtay Şıxəliyev Bakıda Əzim Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbində (Əzimzadə məktəbi) və daha sonra isə o zamanlar Muxina adına Leninqrad (A. L. Ştiqlits adına Sankt-Peterburq Dövlət Rəssamlıq və Sənaye Akademiyası – Sankt Petersburg məktəbi) Ali Rəssamlıq Məktəbində təhsil almışdır. Digər mozaika ustadı Elmas Hüseynov da ilk təhlisini Bakıda Əzim Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbində, daha sonra isə Belarus Dövlət İncəsənət Universitetinin qrafika bölməsində almışdır. Arif Ağamalov isə ilk təhsilini Bakıda, daha sonra isə Moskva tətbiqi və dekorativ instutununda (Moskva məktəbi) davam etdirmişdir. Hər üç Azərbaycanlı rəssam təhsillərini başa vurduqdan sonra Bakıya qayıtmış və fəaliyyətləri davam etdirmişlər.

Sosialist realizmi sovet hakimiyyəti tərəfindən rəsmi dəstəklənən və himayə edilən incəsənət hərəkatı idi. Bu hərəkat mozaikaların ideoloji və bədii əsasını təşkil edirdi. Əmək, elm, qəhrəmanlıq, sülh və dostluq kimi mövzular vasitəsilə “yeni sovet insanı”nın ideal obrazı hər kəsin başa düşəcəyi formada yaradılırdı. Bu hərəkatın görkəmli nümayəndələri sıra Tahir Salahov, Tofiq Cavadov və digərlərini qeyd etmək olar.

Sosialist realizmində təsvirlər reallığın təkrarından çox, müəyyən mənada onun ideallaşdırılmış versiyasıdır. İnsan fiqurları nikbin, qüvvətli və gələcəyə baxandır; onların üz ifadələri və hərəkətləri ümumi ideyanın emosional daşıyıcısına çevrilirdi.

Sərt üslubun (brutalizmin) təsiri ilə isə beton, daş və smaltın birgə istifadəsi binanın plastikasını tamamlayır, mozaikanı bəzəkdən çox memarlıq elementinə çevirirdi. Sərt formalar, monumental ölçülər və parlaq rənglər sovet modernizmi memarlığının ağırlığını tarazlaşdırır, şəhər mühitinə emosional güc və rəng qatırdı.

View this post on Instagram

Sosialist realizimi ilə digər incəsənət hərəkatı sovet impressionizmi idi. Bu hərəkat qərb impressionizminin rəngli və işıqlı texnikalarını Sovet dövründə qəbul olunan mövzularla birləşdirən rəsm üslubu idi. Rəssamlar gündəlik həyatı, təbiət mənzərələrini və sənaye səhnələrini sərbəst fırça vuruşları və eyni zamanda əmək, tərəqqi və optimizm kimi sosialist ideallarını vurğulayırdılar. Sərt Sosialist Realizmindən fərqli olaraq, Sovet impressionizmi şəxsi ifadəyə və canlı vizual effektlərə imkan verərək, adi Sovet həyatını rəngarəng və dinamik göstərirdi. Azərbaycanda bu üslubun ən görkəmli nümayəndəsi Səttar Bəhlulzadədir.

Beləliklə, Azərbaycan Sovet mozaikaları müxtəlif incəsənət istiqamətlərinin sintezindən yaranaraq həm ideoloji, həm də estetik dəyərə malik unikal bir ifadə forması olmuşdur.

---

7. Monumentalçı rəssamlar və mozaika ustaları

8. Sovet dövrü mozaikaların mədəni irsi kimi tanınması və qorunması

View this post on Instagram

Sovet dövrünün mozaikalarını yalnız sosialist ideologiyası üçün propoqanda daşıyıcısı qəbul etmək yalnışdır. Mozaikalar monumental incəsənət nümunələri kimi Sovet dövrü Azərbaycan kimliyini anlamaq üçün olduqca vacibdir. Onlar təkcə ideologiyanı deyil, həm də sənətkarlığı, estetik zövqü və bir dövrün mədəni iddialarını özündə əks etditən vizual hekayələrdir. Onlar yalnız muzeylərdə deyil, yaradıldıqları ictimai məkanlarda da qorunmağa layiqdirlər. Məhz orada onların memarlıqla və icma ilə qarşılıqlı əlaqəsi hələ də koruna bilər.

Bu gün mozaikaların çoxu baxımsızlıq, iqlim təsirləri və aqressiv şəkildə aparılan yenidənqurma və bərpa işlərinin təsiri ilə zədələnir və ya tamamilə məhv olur.

Sevindirici haldır ki, bu mozaikaların sənədləşdirilməsi və qorunması istiqamətində səylər artıq mövcuddur:

İnstitusional səviyyədə, Bakıda “IDEA” İctimai Birliyi mozaikaların bərpası və qorunması məqsədilə rəsmi təşəbbüs irəli sürüb. Bu təşəbbüsdən irəli gələrək Bakı şəhər İcra Hakimiyyəti tərəfindən görüş keçirilimiş və müzakirələrin nəticəsində müvafiq komissiya yaradılmış və ilkin tədbirlər planı müəyyənləşdirilmişdir.

Mətbuatda verilən xəbərlərə əsasən qeyd etmək olar ki, artıq bir çox mozaika nümunələri bərpa edilmiş və bu istiqamətdə işlər davamlı şəkilə aparılmaqdadır. Bu, gələcək nəsillər üçün mozaikaların qorunması yolunda ümidverici addımdır.

Mehrin Əlilinin yaratdığı “Mosaics of Azerbaijan” adlı İnstaqram səhifəsi ölkə üzrə mövcud olan mozaikalar barədə tez-tez paşlaşımlar edir. Əlili həmçinin “Milli forma, sosialist məzmun: Azərbaycan mozaikaçılarının sovet monumental incəsənətinə töhfəsi” adlı məqalənin həmmüəllifidir. Bu məqalə Azərbaycan mozaikalarının özünəməxsus xarakterini və vacibliyini vurğulayır.

Yazıçı və tədqiqatçı Vahid Şükürov da mövzuya dair geniş araşdırmaları ilə ictimai məlumatlılığın artmasına töhfə verir. Onun “Azerhistory” saytında dərc olunan məqalələri mozaikaları tarixi və estetik kontekstdə təhlil edir.

Bütün növ ictimai təşəbbüslər, elmi işlər və institusional dəstəyin artması mozaikaların qorunması və konservasiyası istiqamətində daha da güclü mövqeyin formalaşmasına töhfə verir. Bu yanaşma mozaikaları sadəcə keçmişin yadigarı kimi deyil, canlı mədəni irs kimi qəbul edir.

9. Sonluq

Azərbaycan mozaikaları XX əsrin monumental-dekorativ sənət düşüncəsinin ən yaxşı təzahürlərindəndir. Onlar:

• memarlıq obyektlərini bədii baxımdan zənginləşdirmiş;
• şəhər mühitinə vizual ritm və dinamika qatmış;
• milli və ümumsovet estetik kodlarını bir araya gətirmiş;
• ölkənin mədəni irsində unikal bir sahəyə çevirmişdir.

Bu mozaikaların qorunması, tədqiqi və sənədləşdirilməsi və habelə gələcək nəsillərə ötürülməsi bu mədəni missiyadır. Azərbaycan mozaikaları hələ də öyrənilməli, bərpa edilməli və mədəni irsin davamlı bir hissəsi kimi yaşadılmalıdır.

Müəllif: Qanı Nəsirov
Şəhər bələdçisi | Tədqiqatçı
www.ganinasirov.com

Qeyd: Saytda yerləşdirilmiş materialların istifadəsi zamanı olaraq veb səhifə və müəllifə istinad göstərilməsi mütləqdir.